ابن‌قاسم ابوعبدالله شمس‌الدین محمد بن قاسم غزیاِبْنِ قاسِم‌ِ غَزّی، ابوعبدالله شمس‌الدین محمد بن قاسم بن محمد ابن محمد (۸۵۹ - ۹۱۸ق/۱۴۵۵-۱۵۱۲م)، فقیه شافعی و ادیب می‌باشد. سخاوی [۱]
سخاوی، محمد، ج۸، ص۲۸۶، الضوء اللامع، قاهره، ۱۳۵۴- ۱۳۵۵ق.
او را ابن غرابیلی خوانده است.۱ - معرفیابن قاسم در غزّه تولد و نشأت یافت و در همان‌جا به فراگیری علوم مختلف از قبیل حدیث ، فقه و ادبیات روی آورد و قرآن را حفظ کرد. ۲ - بهره علمیوی در ۸۸۱ق/۱۴۷۶م به مصر رفت و تحصیلات خویش را نزد مشایخ مشهور آنجا، از جمله بدرالدین ماردانی که حساب و جبر را به وی آموخت و جوجری، حصنی، جمال‌الدین کورانی و دیگران ادامه داد. سپس در جامع ازهر به تدریس پرداخت و همراه با آن به افتاء و خطابت در جامع القلعه نیز مشغول بود. او با مشاهیر مصر در آن روزگار مانند شهاب‌الدین ابشیهی و سخاوی ارتباط داشته و به ویژه با سخاوی اطلاعات علمی و کتاب مبادله می‌کرده است. ۳ - ابن قاسم از دیدگاه سخاویسخاوی تنها کسی است که از زندگی ابن قاسم با تفصیلی بیشتر سخن گفته است، [۲]
سخاوی، محمد، ج۸، ص۲۸۶، الضوء اللامع، قاهره، ۱۳۵۴- ۱۳۵۵ق.
ولی در منابع دیگر فقط نام نوشته‌های او آمده است. چون سخاوی پیش از ابن قاسم غزی درگذشته است به وفات وی اشاره‌ای ندارد، اما حاجی خلیفه [۳]
حاجی خلیفه، کشف، ج۲، ص۱۱۴۰.
تاریخ درگذشت وی را ثبت کرده است.۴ - آثارمهمترین اثر باقیمانده از ابن قاسم فتح القریب المجیب فی شرح الفاظ التقریب است که نام دیگر آن القول المختار فی شرح غایة الاختصار است [۴]
ابن قاسم، محمد، ج۱، ص۲، فتح القریب، بغداد، مکتبة المثنی.
و نخستین بار در ۱۲۷۸ق، در قاهره به صورت سنگی به چاپ رسیده و پس از آن بارها تجدید چاپ شده است. به علاوه در ۱۳۱۰ق در سنگاپور همراه با شرحی به زبان مالایایی، و در ۱۸۹۴م در لیدن با ترجمه‌ای به فرانسه توسط وان دن برگ به چاپ رسیده است. بر این کتاب شروحی نیز نوشته شده که از آن جمله شرح ابراهیم باجوری است که از ۱۲۷۲ق به بعد چندین بار در مصر چاپ شده و زاخاو ترجمه بخشی از آن در کتاب «فقه اسلامی۲» منتشر کرده است.۴.۱ - آثار خطی۱. حاشیة علی شرح الجار بردی لشافیة ابن الحاجب، چند نسخه از آن در هاله آلمان، انستیتوی خاورشناسی شوروی و پترزبورگ موجود است [۵]
طعمه، عدنان جواد، فهرست المخطوطات العربیة، بغداد، ۱۳۹۷ق/ ۱۹۷۷م.
حواشی علی حاشیة الخیالی، که شرح عقائد نسفی است و نسخه‌ای از آن در کتابخانه دانشگاه پرینستون موجود است؛ ۳. فتح الرب المالک بشرح الفیّة ابن مالک، که نسخه‌های آن در کتابخانه‌های ازهریه مصر و ظاهریه دمشق موجود است [۶]
ازهریه، فهرست، ج۴، ص۲۸۵.
[۷]
ظاهریه، خطی، ج۱، ص۳۷۷-۳۷۹.
(برای دیگر آثار خطی، رجوع کنید به. [۸]
آصفیه، خطی، ج۲، ص۴۲.
)۵ - فهرست منابع(۱) آصفیه، خطی. (۲) ابن قاسم، محمد، فتح القریب، بغداد، مکتبة المثنی. (۳) ازهریه، فهرست. (۴) حاجی خلیفه، کشف. (۵) سخاوی، محمد، الضوء اللامع، قاهره، ۱۳۵۴- ۱۳۵۵ق. (۶) طعمه، عدنان جواد، فهرست المخطوطات العربیة، بغداد، ۱۳۹۷ق/ ۱۹۷۷م. (۷) ظاهریه، خطی. ۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن قاسم غزی»، شماره ۱۶۲۰. |